Anneke van Baalen, ALICE MILLER EN DE OPVOEDING
5
Hoe entoesiast zij zelf was over het nazisme zegt Miller niet. Maar over verzet spreekt ze
niet, toen niet en nu niet (de enige dwarsliggers die ze vermeldt zijn de leden van de
Baader-Meinhof-groep, die ze afdoet als gestoorde domineeskinderen; daartegenover
worden ons de dissidenten in de Sowjet-Unie voorgehouden als voorbeelden van 'trouw
aan het ware zelf’). Geen woord dat dezelfde morele keuzes nu net zo goed bestaan –
wederom begeleid door de muziek van Wagner.
Dat mensen bereid zijn om zulke dikke boeken te lezen om hun schuldgevoel weg te werken moet
ons dan maar hoop geven; er knaagt kennelijk nog iets. Maar dan zaliemand anders ze toch
moeten uitleggen dat het enige wat tegen schuldgevoel helpt is iets doen tegen uitbuiting en
onderdrukking.
Wat we wel uit dit soort boeken kunnen leren is wat een ingewikkeld proces 'identifikatie met de
onderdrukker' is. Dit begrip is in de vrouwenbeweging aangeland via Anna Freud ('identifikatie met
de agressor', zie Het ik en de afweermechanismen) en de Frankfurter Schule. We gebruiken het
als iemand partij kiest voor iemand die hem of haar overheerst, martelt of kwelt. En als vrouwen
steeds maar partij kiezen voor mannen tegen andere vrouwen, noemen we ze 'male-identified'.
Maar nergens heb ik ooit een analyse kunnen vinden van hoe dit proces nu precies werkt.
In de term 'identifikatie met de agressor' lijkt het alsof de aangevallene zonder meer de plaats van
de aanvaller probeert in te nemen, om zo tegelijk aan de aanval te ontkomen èn deel te hebben
aan diens machtsuitoefening. Maar dat is natuurlijk een noodoplossing die alleen mogelijk is door
ieder kontakt met de werkelijkheid los te laten. Voor dagelijks gebruik is dat een te hoge prijs.
Miller laat nu een weg zien die veel vrouwen volgen: ze maken in gedachten hun onderdrukker
zwak. Ze identificeren zich niet bewust met zijn kracht, maar met zijn zwakte: dan zijn ze immers
gelijk. En dan hoeven ze zich niet te identificeren met macht en gewelddadigheid, die ze als
vrouwen hebben leren verwerpen.
De afstand tot de werkelijkheid is hier kleiner: niemand zal ontkennen dat iedere man een
weerloze baby, een wankelende kleuter geweest is; en er zijn bovendien weinig mannen die niet
op ieder gewenst moment hun kindergedrag weer ten toon kunnen spreiden. Niet alleen vrouwen
komen hiervan in de war, maar ook 'zachte' mannen, die al vol zitten met zelfbeklag omdat de
harde mannen en de harde vrouwen hun braafheid onvoldoende belonen.
Daarom hebben alle sterke mannen uit de recente geschiedenis een kombinatie van gewelddadig
en zielig gedrag vertoond.
 |
 |
 |