2
werk van Marx en Engels één grote poging is om de bevrijding van de mensen vorm te
geven in denken en handelen, is dat voorlopig ook een passend selektiekriterium.
Tegelijkertijd met het selekteren zal ik ook - in het kort - de kritiek die je als feminist op het
marxisme zou kunnen hebben weergeven; want anders zou ik misschien zelf helpen om
vrouwen uit het beeld te schrijven.
DE GROTE LIJNEN VAN DE MARXISTIESE GESCHIEDSOPVATTING
1. HET PRIMAIRE KLASSEVERSCHIL
Het is misschien overbodig om het te zeggen, maar dus eerst: het werk van Marx en Engels
gaat voornamelijk over mannen. Ze waren in zoverre hele gewone mannen dat: vrouwen
slechts af en toe in hun bewustzijn opkwamen.
Soms gebeurde dat op een heel stomme manier (zoals in de zin ‘het geweld is de
vroedvrouw van iedere oude samenleving die zwanger gaat van een nieuwe’), en soms heel
verstandig. Maar meestal schrijven ze over de maatschappelijke strijd tussen mannen.
Eigenlijk is dat merkwaardig, want zij kennen het primaire klasse-verschil, dat tussen
mannen en vrouwen, wel en zij zien daarin zelfs de basis voor alle klasseverschillen, voor
alle vormen van onderdrukking. In de woorden van Engels in Het ontstaan van de familie, de
eigendom en de staat:
‘De eerste klassetegenstelling die in de geschiedenis optreedt, valt samen met de
ontwikkeling van het antagonisme van man en vrouw in het monogame huwelijk, en de
eerste klasseonderdrukking met die van het vrouwelijke geslacht door het mannelijke’.
En uit de Duitse Ideologie, het tweede gezamenlijke boek van Marx en Engels: ‘Met de
arbeidsdeling, (...) die, op haar beurt weer op de natuurlijke arbeidsdeling binnen de familie
en op de splitsing van de maatschappij in afzonderlijke, tegenover elkaar staande families
berust, is tegelijk ook de arbeidsverderdeling gegeven, d.w.z. de zowel kwantitatief als
kwalitatief ongelijke verdeling van de arbeid en zijn produkten, m.a.w. de eigendom, die zijn
kiem, zijn eerste vorm reeds in de familie heeft, waar vrouw en kinderen de slaven van de
man zijn. De weliswaar zeer primitieve, latente slavernij in de familie is de eerste eigendom,
die overigens hier reeds volledig aan de definitie van de moderne ekonomen beantwoordt,
volgens welke eigendom de beschikking over vreemde arbeidskracht is’.
Feministiese kritiek: wat is er zo natuurlijk aan de arbeidsdeling tussen
mannen en vrouwen?
Voor feministen is aan deze passage heel wat te kluiven, want hier staat duidelijk dat de man
in de familie eigenaar is van de arbeidskracht van de vrouw, en dat dat betekent dat ze meer
moet werken dan hij en minder te eten krijgt. Maar wat bedoelen ze nu met ‘natuurlijke’
arbeidsverdeling? Een bladzijde eerder hebben ze het zelfs over ‘de arbeidsdeling in de
geslachtsdaad’ - het is duidelijk dat we, als we hier te diep op ingaan, zullen verdwalen in de
mytiese nevels van het mannelijk denken, en dat we op eigen kracht zullen moeten
uitzoeken of de arbeidsdeling tussen mannen en vrouwen wel zo ‘natuurlijk’ is, of dat die, net
zoals alle oneerlijke arbeidsdelingen (klasseverschillen) maatschappelijk is, ontstaan door
bewuste en onbewuste menselijke interaktie in het kader van de strijd om het dagelijks
brood, zoals Marx en Engels alle andere kulturele en maatschappelijke vormen immers
verklaren (zie verderop). Uit antropologies onderzoek is bv. gebleken dat het aantal kinderen
dat vrouwen in verschillende niet-technologiese samenlevingen krijgen, ver uiteenloopt, en
dat het dus helemaal geen natuurlijke toestand is als vrouwen altijd zwanger zijn en dus thuis
moeten blijven. Voorbehoedmiddelen en abortus kenden ze vroeger ook al; maar het hangt
van allerlei omstandigheden af of ze ontwikkeld en gebruikt worden. Lees over die
‘natuurlijke’ verschillen ook het stuk Feminisme en Vrouwenkultuur in dit blad.
2. DE KLASSESTRIJDEN
In de omschrijving van de ‘eerste klassetegenstelling’ zijn de elementen van alle
klassetegenstellingen al opgenomen: de zowel kwantitatief als kwalitatief ongelijke verdeling
 |
 |
 |