3
van de arbeid en zijn produkten. Deze is zo belangrijk, omdat in de marxistiese opvatting de
arbeid juist de grondslag is van de gehele samenleving: ‘Men kan de mensen van de dieren
onderscheiden door het bewustzijn, de godsdienst of door wat men maar wil. Zelf beginnen
zij zich van de dieren te onderscheiden zodra zij hun bestaansmiddelen gaan produceren’.
De manier waarop mensen hun bestaansmiddelen produceren, bepaalt ook de manier
waarop zij met elkaar omgaan, hoe zij praten en hoe zij denken en voelen. (zie verderop) Dit
wordt nog sterker als er, op basis van de arbeidsverdeling tussen mannen en vrouwen,
steeds meer maatschappelijke arbeidsdeling ontstaat. Die arbeidsverdeling ontstaat volgens
het marxisme omdat de mensen al werkend steeds nieuwe behoeften scheppen, en om
daarin te kunnen voldoen gaan specialiseren, om zo meer en beter te kunnen produceren.
Langzamerhand wordt de produktie zo groot dat niet iedereen meer hoeft te werken: er
ontstaat een overschot. De strijd om dat overschot is de basis voor de klassenstrijd: de groep
mannen die de baas is, kan de anderen voor zich laten werken.
Het vervolg van de geschiedenis wordt door Marx en Engels in de aanhef van het
Kommunistisch Manifest zo samengevat: ‘De geschiedenis van iedere samenleving tot nu
toe is de geschiedenis van klassestrijden. Vrijen en slaven, patriciërs en plebejers, baron en
lijfeigene, gildeburger en gezel, kortom, onderdrukker en onderdrukte stonden in vaste
tegenstelling tot elkaar, voerden een ononderbroken, soms verborgen, soms open strijd, een
strijd die iedere keer met een revolutionaire omvorming van de hele samenleving eindigde of
met de gezamenlijke ondergang van de strijdende klasse. ‘
Feministiese kritiek: waar zijn de vrouwen ineens gebleven? Waar is het
patriarchaat ineens gebleven?
Hier zijn de vrouwen dus verdwenen. Als vrouwen al die tijd zoet thuis hadden gezeten, zou
dit misschien een juiste visie zijn; maar het is zeker dat vrouwen steeds maar weer in
opstand zijn gekomen, zowel individueel als gezamenlijk. Daarover probeert de
Vrouwengeschiedenis (de Herstory) wat te weten te komen. Want het is natuurlijk van het
grootste belang om te weten of de ontwikkeling van menselijke samenlevingen is
voortbewogen door de strijd tussen mannen onderling (zoals Marx en Engels dus zeggen in
de bovenaangehaalde zin) óf, ook, door de gezamenlijke strijd van alle mannen om alle
vrouwen er onder te houden, en het verzet van alle vrouwen daartegen.
De samenlevingsvorm waar mannen vrouwen onderdrukken heet in de (feministiese)
wandeling ‘het patriarchaat’, oftewel: de vader-regering. Volgens Marx en Engels kunnen
klassesamenlevingen allerlei vormen aannemen: zij noemen hier de samenlevingen die op
slavernij gebaseerd zijn (en die ook heel verschillend kunnen zijn), de agraries-feodale, de
stedelijke gildesamenleving, en tenslotte de kapitalistiese. Al deze samenlevingen worden
gekarakteriseerd door de manier waarop mannen andere mannen onderdrukken, niet door
de manier waarop mannen vrouwen onderdrukken. En toch gebeurt dat in alle
samenlevingen. Het ligt voor de hand dat al die samenlevingen, ook de kapitalistiese, niet
denkbaar zouden zijn zonder dat alle mannen alle vrouwen onderdrukken, en dat het feit dat
ze dat doen iets gemeenschappelijks geeft aan al die historiese vormen, al lijken ze dan
verder heel verschillend. Maar Marx en Engels zijn voornamelijk geïnteresseerd in hoe de
moderne kapitalistiese samenleving is ontstaan, dus in de ontwikkeling van samenlevingen
die op onderdrukking van vrouwen gebaseerd zijn; wat er intussen met de vrouwen gebeurt
interesseert ze gewoon minder.
3. HET KAPITALISME EN DE REVOLUTIE
Volgens Marx en Engels is het kapitalisme namelijk een heel bijzonder geval:de hoogste
vorm van maatschappelijk-produktieve organisatie en samenwerking, de meest
geperfektioneerde vorm van uitbuiting, die zich over de gehele wereld uitbreidt, zonder dat hij
ook maar door iemand gestuurd of geleid wordt. De wetten van het kapitalisme voltrekken
zich achter de ruggen van de mensen om, zonder dat de individuele kapitalist of de
individuele arbeider daar nog iets aan kan doen. De enige manier om vrijheid van handelen
terug te krijgen is om het hele systeem omver te werpen en, volgens het Kommunistisch
Manifest, gaat dit onvermijdelijk gebeuren, omdat het kapitalisme, juist omdat het niet bewust
 |
 |
 |