6
uit het handelen. En het handelen heeft altijd te maken met de strijd om het dagelijks brood,
de strijd met de natuur, en met degenen die het je af willen nemen. In laatste instantie zijn
alle maatschappelijke vormen een gevolg van deze strijd(en). Hoor hoe Marx het zegt (in De
Duitse ldeologie, het eerste grote stuk dat hij met Engels samen schreef, na zijn ontdekking
van Hegel en na Engels’ ontdekking van het belang van de ekonomie):
‘Bepaalde individuen, die op bepaalde wijze produktief werkzaam zijn, gaan deze bepaalde
maatschappelijke en politieke verhoudingen aan -. De maatschappelijke struktuur en de staat
ontstaan voortdurend uit het levensproces van bepaalde individuen, maar niet uit deze
individuen zoals zij in hun eigen of andermans voorstelling mogen schijnen, maar zoals zij
werkelijk zijn, d.w.z. zoals zij werken, materieel produceren, kortom zoals zij binnen
bepaalde materiële en van hun vrije wil onafhankelijke grenzen, veronderstellingen en
kondities werkzaam zijn. De produktie van ideeën, voorstellingen, bewustzijn, is in eerste
instantie direkt vervlochten met de materiële aktiviteit en de materiële omgang van de mens,
de taal van het werkelijke leven. Het voorstellen, denken en de geestelijke omgang tussen
de mensen verschijnen in dit stadium nog als het direkte uitvloeisel van hun materiële
gedrag. Hetzelfde geldt voor de geestelijke produktie zoals die in de taal van de politiek, de
wetten, de moraal, de godsdienst, de metafysika enz. van een volk tot uitdrukking komt.’
‘De mensen zijn de producenten van hun eigen voorstellingen, ideeën enz. - maar let wel de
werkelijke, werkzame mensen, zoals zij bepaald zijn door een bepaalde ontwikkeling van
hun produktiekrachten en de daaraan beantwoordende maatschappelijke omgang tot in zijn
verste vertakkingen. Het bewustzijn kan nooit iets anders zijn dan het bewuste zijn, en het
zijn van mensen is hun werkelijke levensproces. Wanneer in heel de ideologie de mensen en
hun verhoudingen op hun kop lijken te staan als in een camera obscura, dan vloeit dit
fenomeen uit hun histories levensproces voort’.
Ik heb al gezegd - op den duur went het wel. Nog maar eens lezen. Eigenlijk staat hier niets
meer dan wat vrouwen in hun hart altijd al vinden: het gaat er om om het eten op tafel te
krijgen. Dat is werkelijkheid. Wat je moet doen de hele dag, bepaalt hoe je denkt. (‘Het
bewustzijn is niet anders dan het bewuste zijn’). Marx heeft nog ergens in de kantlijn
geschreven: ‘mijn verhouding tot mijn omgeving is mijn bewustzijn’. Naar vrouwen vertaald:
mijn verhouding tot mijn man en mijn kinderen en mijn buren en mijn familie is mijn
bewustzijn. Mijn schuldgevoel is een afspiegeling van hun agressie, als ik niet aan hun eisen
voldoe. Het dagelijks werk brengt samenwerking mee, en met die samenwerking
omgangsvormen, gewoontes. De strijd met de natuur levert bepaalde ideeën op hoe die
natuur in elkaar zit en hoe je hem kan overwinnen: magie, godsdienst, wetenschap. De strijd
van mensen onder elkaar eist spelregels en strategieën: recht, politiek.
Materialisme: feministiese kritiek
Misschien zijn we al wantrouwig geworden van de opsomming ‘politiek, wetten, de moraal,
godsdienst, metafysika’. Want wij willen best geloven dat het werkelijke leven veel
belangrijker is dan al deze verschijnselen. Maar wat Marx en Engels hier niet verklaren, is
waarom, als dat werkelijke leven zo veel belangrijker is, iedereen dan schijnt te denken dat
politiek, wetten enz. belangrijker zijn? Volgens hen is dat laatste zo, en wel zo sterk, dat de
hele werkelijkheid op de kop lijkt te staan, zoals in een camera obscura.. Dit fenomeen vloeit
volgens hen uit het histories levensproces voort.
‘Histories levensproces’, ammehoela, van wie zijn de politiek, de wetten, enz.? Van mannen.
Van wie is het dagelijkse leven? Van vrouwen. Dan hebben we het primaire klasseverschil
weer terug: mannenbezigheden zijn belangrijk, eervol - vrouwenbezigheden zijn onbelangrijk
- onterend.
(In Vrouwenwerk heeft De Bonte Was de teorie van Thorstein Veblen, die dit verder uitwerkt,
samengevat. Evelyn Reed, in Woman’s Evolution, geeft een antropologiese uitwerking. Zie
ook Feminisme en Vrouwenkultuur in dit blad). Als de hele sociale werkelijkheid op de kop
lijkt te staan is dat volgens ons omdat mannen vrouwen onderdrukken.
 |
 |
 |