FEMINIST 3, teksten Anneke van Baalen & Marijke Ekelschot, Illustraties Annet Planten.
Amsterdam 1982, De Bonte Was
24
vrouwentoekomst’ zo gedaan: de door Morgan beschreven algemene matrilineaire
verwantschapsorganisatie is de eerste arbeidsdeling – een arbeidsdeling die niets met uitbuiting te
maken heeft. Sommigen werken minder dan anderen: oude vrouwen en kinderen, mannen – maar
degenen die minder werken zijn niet per definitie heersers, die zich de resultaten van het werk van
anderen toeëigenen; ieders positie in de groep wordt door de verwantschapstraditie bepaald,
niemand is de baas.
Organisatie van arbeid is nog iets anders dan organisatie van uitbuiting. De gigantiese prestatie van
de menswording is juist die organisatie van het samenwerken tussen dieren; niet dat ze
gereedschappen leren maken of elkaar doden, maar dat ze eten aan anderen leren geven. Mensen
zijn nog socialer dan Marx en Engels gedacht hadden: ze hoeven niet door heersers gedwongen te
worden hun voedsel aan hun verwanten af te staan.
Maar juist omdat hun menselijkheid erin ligt dat zij in beginsel bereid zijn hun voedsel af te staan
aan diegenen die zij als verwanten beschouwen maakt dit hen wel kwetsbaar. Zij zijn geen vrije,
autonome wezens die maatstaven hebben om te beoordelen wat ‘eerlijk’ is; zij zijn geheel gevangen
in de verwantschapstraditie. Wij hebben dan ook in ‘Geschiedenis van de Vrouwentoekomst’
gesteld dat de eerste bekende vormen van uitbuiting juist gebaseerd zijn op die
verwantschapstraditie zelf: de godsdienst, waarin mannelijke priesters de voormoeders losmaakten
van de huishoudens, en hen tot ‘godinnen’ verhieven die boven de dorpsgemeenschap stonden. De
‘produktiekrachten’ hadden zich, zonder uitbuiting, van verzamelen tot landbouw ontwikkeld; maar
vanaf dat moment werd de arbeid ten dele georganiseerd door mannen die zelf niet werkten. Vanaf
dat moment is er inderdaad een onderscheid tussen de eigen samenwerkingsverbanden van vrouwen
op het land en de organisatie van mannelijke uitbuitingssystemen, die je dan
‘produktieverhoudingen’ kunt noemen. Beide hebben hun invloed op de manier waarop het werk
verricht wordt.
Met ‘eigendom van produktiemiddelen’ heeft dit alles echter niets te maken. Je zou het eerder
‘eigendom van organisatiemiddelen’ kunnen noemen. De voormoeders en de seizoenenmagie zijn
een onderdeel van het verwantschapssysteem: de priesters eigenen zich die toe en transformeren ze
tot een onderdeel van een mannelijke kultuur met een onderlinge konkurrentie (wie heeft de
mooiste tempel met het meeste goud).
Marx en Engels hebben dit probleem uiteindelijk (Giddens, p 26) opgelost door te stellen dat in de
‘Aziatiese produktiewijze’ de macht van de priestervorsten erop berust dat zij een overkoepelende
eigendom over de grond bezitten. Zelfs als dat zo zou zijn (veel schrijvers hebben hiertegen
geprotesteerd), hoe zijn ze daaraan gekomen? Het gaat er juist om een verklaring te vinden voor het
ontstaan van hun macht en rijkdom.
Wij vinden dus dat je natuurlijk over ‘arbeid’ moet blijven praten, maar dat je je blik van ‘produkt’
naar ‘samenwerking’ moet verschuiven. Arbeid is iets sociaals en omvat daarom oorspronkelijk het
voorzien in ‘lichamelijke’ en ‘geestelijke’ behoeften op een niet te scheiden wijze. Het ‘produkt’ is
maar een onderdeel, dat pas een zelfstandig leven kreeg toen de mannelijke ambachtsman zich
afsplitste van het clanleven en met andere mannen ging konkurreren in het maken van bijzondere
dingen (die dan ook nog duizenden jaren luxe dingen waren voor de mannelijke kultuur: toen de
mannen al duizenden jaren met bronzen zwaarden vochten, maaiden de vrouwen het graan nog
steeds met de oude stenen sikkels).
Zoals de Noors-Amerikaanse socioloog Thorstein Veblen gezegd heeft: werken is oneervol voor
mannen, omdat het vrouwelijk is. Mannelijk zijn roof, oorlog, sport en godsdienst; konkurrerende,
spektakulaire bezigheden. Wij hebben het niet-werken van mannen hun ‘onvolledige’
vermenselijking genoemd. In de loop van de geschiedenis zijn mannen in toenemende mate door
andere mannen gedwongen tot werken, maar dat was een moeizame ontwikkeling. De eerste
‘slaven’ waren ‘slavinnen’, mannelijke vijanden werden in de eerste patriarchale tijden
 |
 |
 |
 |