De Bonte Was, FEMINIST 2, Amsterdam 1977
50
wikkeling van hun produktiekrachten en de daaraan beantwoordende maatschappelijke
omgang tot in zijn verste vertakkingen. Het bewustzijn kan nooit iets anders zijn dan
het bewuste zijn, en het zijn van mensen is hun werkelijke levensproces. Wanneer in
heel de ideologie de mensen en hun verhoudingen op hun kop lijken te staan als in een
camera obscura, dan vloeit dit fenomeen uit hun histories levensproces voort’.
Ik heb al gezegd - op den duur went het wel. Nog maar eens lezen. Eigenlijk staat hier
niets meer dan wat vrouwen in hun hart altijd al vinden: het gaat er om om het eten op
tafel te krijgen. Dat is werkelijkheid. Wat je moet doen de hele dag, bepaalt hoe je
denkt. (‘Het bewustzijn is niet anders dan het bewuste zijn’). Marx heeft nog ergens in
de kantlijn geschreven: ‘mijn verhouding tot mijn omgeving is mijn bewustzijn’. Naar
vrouwen vertaald: mijn verhouding tot mijn man en mijn kinderen en mijn buren en mijn
familie is mijn bewustzijn. Mijn schuldgevoel is een afspiegeling van hun agressie, als
ik niet aan hun eisen voldoe. Het dagelijks werk brengt samenwerking mee, en met die
samenwerking omgangsvormen, gewoontes. De strijd met de natuur levert bepaalde
ideeën op hoe die natuur in elkaar zit en hoe je hem kan overwinnen: magie,
godsdienst, wetenschap. De strijd van mensen onder elkaar eist spelregels en
strategieën: recht, politiek.
Materialisme: feministiese kritiek
Misschien zijn we al wantrouwig geworden van de opsomming ‘politiek, wetten, de
moraal, godsdienst, metafysika’. Want wij willen best geloven dat het werkelijke leven
veel belangrijker is dan al deze verschijnselen. Maar wat Marx en Engels hier niet
verklaren, is waarom, als dat werkelijke leven zo veel belangrijker is, iedereen dan
schijnt te denken dat politiek, wetten enz. belangrijker zijn? Volgens hen is dat laatste
zo, en wel zo sterk, dat de hele werkelijkheid op de kop lijkt te staan, zoals in een
camera obscura.. Dit fenomeen vloeit volgens hen uit het histories levensproces voort.
‘Histories levensproces’, ammehoela, van wie zijn de politiek, de wetten, enz.? Van
mannen. Van wie is het dagelijkse leven? Van vrouwen. Dan hebben we het primaire
klasseverschil weer terug: mannenbezigheden zijn belangrijk, eervol – vrouwen-
bezigheden zijn onbelangrijk - onterend.
(In Vrouwenwerk heeft De Bonte Was de teorie van Thorstein Veblen, die dit verder
uitwerkt, samengevat. Evelyn Reed, in Woman’s Evolution, geeft een antropologiese
uitwerking. Zie ook Feminisme en
Vrouwenkultuur in dit blad). Als de hele sociale
werkelijkheid op de kop lijkt te staan is dat volgens ons omdat mannen vrouwen
onderdrukken.
MATERIALISTIESE DIALEKTIEK VAN DE TEGENWOORDIGE
SAMENLEVING: HET KAPITAAL
Marx heeft de camera-obscura-teorie in zijn algemene vormen bij mijn weten niet
verder uitgewerkt. Aan het slot staat dat de ideologen alles op zijn kop zetten, omdat
ze hun vak (politiek, recht) zo belangrijk vinden. Het gaat hier dus om arbeidsdeling
tussen mannen: de scheiding tussen hoofd- en handenarbeid.
Maar hij heeft wel voor onze tegenwoordige samenleving uitgezocht hoe de dingen
daar op de kop staan. We zullen eerst kijken hoe hij dat doet, en dan moeten we kijken
of dat onder de tafel werken van het primaire klassenverschil toch misschien ook door-
werkt in zijn analyse - zodat die misschien niet. zo duidelijk en zo feministies is als hij
zou kunnen zijn. (In andere vorm heb ik die vraag al eerder gesteld: wat is er
gemeenschappelijk aan patriarchale samenlevingen?) Laten we maar eens beginnen
te kijken wat er in het kapitalisme zoal op de kop staat. Wat is de ideologie (het geheel
van ideeën, wetten, enz.) van het kapitalisme en wat is de werkelijke levenspraktijk die
 |
 |
 |
 |