5
privacy van betrokkenen.’)
11
Het probleem is juist dat het parlement, omdat het in
meerderheid op de bijstandsuitkeringen wil bezuinigen, in tegenstrijdigheden verwikkeld is
geraakt; zoals het kamerlid Groenman samenvatte: ‘het parlement komt er niet uit’, ‘er is
sprake van een patstelling’.
12
Juist bij de bijstandscontrole is er geen sprake van enig Nederlands recht waar de HR zijn
beslissing op zou kunnen grondvesten: de politiek is er niet uitgekomen, de rechter staat
weer eens voor de taak het recht te moeten vaststellen. De HR meende voor het doorhakken
van de door de politiek rond de bijstandsvrouwen gelegde knoop niet het zwaard van art. 8 te
kunnen hanteren, uit angst daarmee het hele opsporings- en vervolgingsbeleid te
beschadigen: er is immers nog steeds geen privacywetgeving, die eventuele inbreuken zou
kunnen sanctioneren: vandaar dan de formeel wankele algemene rechtvaardigingsgrond.
Akeliger is nog dat de toespitsing van die rechtvaardigingsgrond op het concrete geval van
vervolgingswaan, neerkomt op een kritiekloze navolging van de controlepraktijk.
De Kroon en de bijstandscontrole
De controle op de naleving van de ABW is volgens de HR namelijk nodig ‘in het belang van
het economisch welzijn van het land en de bescherming van de openbare orde’ en ‘dient
afgestemd te zijn op de maatstaven aan de hand waarvan de bijstand wordt toegekend,
waaronder de maatstaf van de economische eenheid.’
Nu komt de term ‘economische eenheid’ helemaal niet in de ABW voor; dit begrip is door de
uitvoeringspraktijk, die culmineert in de beslissingen van de Kroon, bedacht als invulling van
het begrip ‘leven als een gezin’ in art. 5 ABW (oud).
In deze beslissingen betekent ‘economische eenheid’ in een zelfs door Orwell niet voorziene
vorm van newspeak ‘het wekken van de schijn van het hebben van een seksuele relatie’.
Deze schijn wekt men: door gearmd op straat lopen, samen op vakantie gaan, of regelmatig
dezelfde auto voor de deur geparkeerd te hebben. Wanneer deze verschijnselen regelmatig
aangetoond worden (door buren en/of ambtenaren) acht de Kroon de samenwoning, de
seksuele relatie en de economische eenheid bewezen en wordt de uitkering ingetrokken; als
de man minder vaak op bezoek komt, moet de gemeente ook nog aantonen dat hij in staat is
haar te onderhouden. Het tegenbewijs tegen de vaststelling van ‘economische eenheid’ door
via huishoudboekjes en rekeningen aan te tonen dat de man de uitkeringsgerechtigde vrouw
helemaal niet onderhoudt, wordt alleen toegelaten als er geen sprake is dat er ooit de schijn
van een seksuele relatie is geweest.
13
Deze ‘jurisprudentie’ heeft weinig van rechtspraak weg
- er is niet alleen sprake van een niet op de wet gebaseerde omkering van de bewijslast,
maar zelfs van een onweerlegbaar rechtsvermoeden. Gelukkig oordeelde het Europese
Hof
14
dat het beroep op de Kroon in het geheel niet beschouwd kan worden als een
rechtsgang waarin overeenkomstig art. 6 EVRM burgerlijke rechten en verplichtingen kunnen
worden vastgesteld. Helaas is dat kennelijk nog niet tot de HR doorgedrongen: hij neemt, bij
de vaststelling van de grenzen van de privacy van mevrouw Grümbock, de
Krooninterpretatie van art. 5 (oud) ABW over en verwikkelt zich daardoor in absurde
formuleringen.
De HR op gluurderspad
Voor de vaststelling dat de buurman de privacy van mevrouw G. geschonden heeft, was het
immers voldoende geweest te overwegen dat hij ‘waarnemingen en mededelingen’ deed
omtrent hetgeen hij als aanwijzingen beschouwde voor een seksuele relatie van mevrouw
G., maar dat dergelijke gegevens irrelevant waren voor de vaststelling van haar
behoeftigheid in de zin van de ABW, en dus geen inbreuk op haar privacy konden
11
Advies inzake de gelijkstelling van ongehuwd samenlevende partners met gehuwden in de ABW, 23 aug. 1985, p. 15,
geciteerd bij Smitskam (noot 1), p. 50. Het college meent dat andere punten, zoals samen verhuizen naar een andere woning,
kinderen die uit de relatie geboren worden, etc. kunnen worden getoetst door openbare gegevensbestanden te raadplegen, of
door gegevens die aanwezig zijn bij publiekrechtelijke organen na te gaan. Zie voor een indrukwekkende opsomming van
instellingen waar gegevens opgevraagd worden Smitskam p. 43/44
12
Hand. 2
e
kamer 1986, p. 4837/8
13
Smitskam (noot 1) 22, 24, 26, 29
14
Eur. Hof voor de rechten van de mens 23 okt. 1985, AB 1986, 1 (A.M.H. Hirsch Ballin)
 |
 |
 |