FEMINIST 3, teksten Anneke van Baalen & Marijke Ekelschot, Illustraties Annet Planten.  
Amsterdam 1982, De Bonte Was 
 
44
of minder is dan gedeelde onderdrukking ' Dat kwam toentertijd hard aan bij de vrouwen 
die het lazen, maar tegelijkertijd werkte het bevrijdend. Aarzelend begonnen de eerste 
verhalen te komen van moeders die niet gelukkig waren met haar kinderen; die ze 
regelmatig over de balkonrand wilden kieperen; die helemaal niet die mooie band voelden, 
waarvan toch iedereen gezegd had dat ie er was. 
Bij grote groepen vrouwen verdween zo in de zeventiger jaren het schuldgevoel van 'geen 
goede moeder met een echte moederband te zijn'. En toen kwam Rich en zij verwees de 
hele vrouwenbeweging terug naar af. Volgens haar is namelijk dat 'niet voelen van de 
moederband' nu juist de kern van de vrouwenonderdrukking. 
Mannen hebben, volgens Rich, de moeder-kind band gemold en dat hebben ze gedaan door 
de sexualiteit tussen moeder en kind te verbieden. 'Ik denk', zegt Adriënne Rich bij monde 
van Alice Rossi, 'dat hoe meer de mannelijke overheersing karakteristiek is voor een 
Westerse maatschappij, des te groter de afstand is tussen seksualiteit en moederlijkheid. 
Mannen hebben er seksueel voordeel bij om de seksuele bevrediging van vrouwen te 
beperken tot de heteroseksuele coitus. De prijs die vrouwen en kinderen daarooor moeten 
betalen is dat zij waarschijnlijk een minder psychologisch en fysiek bevredigde relatie met 
elkaar hebben.' (pag. 205) 
Er valt, met andere woorden, van allerlei seksueels en eroties aan het moederschap te 
beleven; de moeder-kind-band is immers een oorspronkelijk seksuele band. Volgens Rich 
dan. 
Zwangerschap, bevalling, borstvoeding, kinderverzorging, allemaal bronnen van erotiek en 
orgasmes: 'Na de bevalling komt de verzorging en de fysieke relatie met het kind. Beide 
zijn doortrokken van seksualiteit, verweven met het gaan en komen van de ovulatie en 
menstruatie, en van de seksuele begeerte. Tijdens de zwangerschap wordt de doorbloeding 
van de baarmoeder en alles eromheen veel sterker, waardoor de frequentie en intensiteit 
van het orgasme toeneemt. Tijdens de zwangerschap bevat je lichaam ontzettend veel 
hormonen, die niet alleen zorgen voor de groei van nieuwe bloedvaten, maar ook de 
clitorale prikkels verstevigen die bij het orgasme betrokken zijn. Een vrouw die een kind 
heeft gekregen heeft biologisch een grotere capaciteit voor genitaal genot,...'(pag. 204). En 
over de bevalling had Rich ook nog iets: '..een sensuele ervaring dat je vagina zich opent 
bij de uitdrijving; het is niet pijnloos, maar wel sterk en vaak vreugdevol.' (pag. 203). 
Die 'bevallingservaring' heeft Rich niet van zichzelf, want zij heeft drie narcose-
bevallingen achter de rug, waarover ze dan ook heel verbitterd is; al dat sensueel genot, dat 
haar is onthouden! Al die erotiek, al die seksualiteit, mannen gunnen het ons niet en 
daarom hebben ze het van ons afgepakt of het ons verboden. Vrouwen moeten, aldus Rich, 
haar eigen zwangerschappen, haar eigen bevallingen terugveroveren op de mannen, opdat 
zij daaraan kunnen herbeleven wat vroeger normaal was. En wat die kinderverzorging 
betreft: dat kunnen vrouwen - als zij zich zelf dat toestaan - nu meteen beleven. Haal alle 
erotiek en seksualiteit binnen je ervaringswereld; beleef op die manier je moederband, dat 
is goed voor de moeders goed voor de zonen en goed voor de dochters. 
 
In 'Gedwongen heteroseksualiteit en lesbisch bestaan', een zojuist in vertaling verschenen 
artikel van Rich uit 1980, gaat ze nog een stapje verder. Daarin zegt ze nadrukkelijk dat 
vrouwen wel gek zouden zijn om mannen de kinderen te laten opvoeden en verzorgen, 
omdat vrouwen er geen enkel belang bij hebben om de erotiek die via die opvoeding bij 
haar terecht komt, aan mannen af te staan. En omdat - volgens Rich - er toch niets 
wezenlijks aan de machtsverhoudingen verandert, als mannen de helft van de 
kinderopvoeding op zich zouden nemen.