1
ANNEKE VAN BAALEN
Positieve actie, manschappij en
socialisme
De discussie over positieve actie voor leden van gediscrimineerde groepen die in Nederland
zo’n vijf jaar geleden in de openbaarheid kwam, had het interessantste debat van de eeuw
kunnen worden. Het geeft immers de mogelijkheid alle opvattingen over vrijheid, gelijkheid
en broederschap - radicale, revolutionaire en reformistische - aan de praktijk te toetsen.
Bepaalde groepen van hen die uitgebuit en onderdrukt worden hoeven immers nu niet meer
met een inhoudsloze formele gelijkheid te worden afgescheept: als hun lot met ‘discriminatie’
beschreven kan worden bestaat er nu via internationale verdragen en nationale
uitvoeringswetten een mogelijkheid hen in bepaalde opzichten - met name wat betreft de
toegang tot de arbeidsmarkt en vooral de primaire sector daarvan - voor te trekken. De strijd
tegen vrouwenonderdrukking en racisme kan van het theoretische niveau - de
eeuwigdurende ‘bewustwording’ - naar het praktische verplaatst worden, omdat de overheid
zich nu in elk geval van de schrijnendste ongelijkheden bewust is geworden. Je zou dan ook
verwacht hebben dat links, zeker dàt links dat nog een marxistische herkomst had, een gat in
de lucht zou zijn gesprongen: eindelijk blijkt dat de liberale ideologie als zouden vrijheid en
gelijkheid automatisch tot ‘vooruitgang’, tot het grootste geluk van bet grootste aantal leiden,
niet houdbaar is; dat, zoals Marx al zo elegant uitlegde, achter de gelijkheid van de
circulatiesfeer inderdaad wezenlijke ongelijkheden verscholen liggen, dat de openbare
gelijkheid dus een travestie van de ongelijkheid - onderdrukking en uitbuiting - is; dat de
echte, materiële gelijkheid alleen te veroveren valt door de burgerlijke grondrechten van de
bezitters aan te tasten.
Nu, daar was allemaal weinig van te merken. Het nieuwe thema werd vooral door liberalen
principieel besproken - in kritische zin natuurlijk, vanwege de dreigende aantasting van de
formele gelijkheid van verworven rechten en gerechtvaardigde² verwachtingen of door
sociaal-democraten, die meenden dat de sociale rechtvaardigheid niet zo ver kon gaan dat
eisen van ‘kwaliteit’ aangetast zouden worden³; maar de twee uitvoerigste boeken over de
problematiek zijn al uitverkocht en schijnen niet herdrukt te worden. De enorme stapel papier
die sinds 1986 is volgeprint bestaat voor het grootste deel uit beleidsnota’s, die steeds maar
opnieuw de noodzaak tot positieve actie vaststellen en vervolgens de dwingendheid en
draagwijdte van zo’n beleid tot het uiterste beperken, waarna in de volgende nota
geëvalueerd wordt dat het beleid, voorzover dan nog tot stand gekomen, zeer gebrekkig is
uitgevoerd en dus weinig heeft opgeleverd, zodat gesteld moet worden dat er een dringende
noodzaak tot positieve actie bestaat en alles weer overnieuw kan beginnen; en dit alles
zonder dat links in woede ontsteekt en de krachten bundelt om deze vicieuze cirkels te
doorbreken. Het is voor links natuurlijk niet zo leuk dat het idee van positieve actie zo
officieel is, zo door de overheid wordt gedragen. Ik schreef zelf bijvoorbeeld verschrikt in
Katijf: “overheid radicaler dan vrouwenbeweging?” en de redactie illustreerde mijn
gedistantieerde afweging van de voors en tegens van positieve actie met een vrouw met een
spandoek met een vraagteken erop
4
. Wat dat betreft kunnen we echter gerustgesteld zijn:
natuurlijk is niet de hele overheid feministisch en antiracistisch geworden: het positieve-
actiebeleid wordt gedragen door piepkleine afdelinkjes en éénderde emancipatie- en
minderhedenwerksters. En die zijn dan nog resten van onze eigen bewegingen. Sloot legt
1
Dit artikel is verschenen in KRITIEK, jaarboek voor socialistische discussie en analyse. 1992, Stichting Toestanden, Utrecht
1992, p. 97 vlgg. En het is opgenomen in Brusterschap Amsterdam 2003
2
B.P.Sloot,Positieve discriminatie, Maatschappelijke ongelijkheid en rechtsontwikkeling in de Verenigde Staten en in
Nederland, Zwolle 1986. Zie hierover ook Nemesis 1987, p127 e.v.
3
F.Bovenkerk, Een eerlijke kans, Ministerie van Binnenlandse Zaken 1986
4
Anneke van Baalen, in Katijf 37, 1987, p 20 e.v.
 |
 |
 |