5
toegespitst op bescherming tegen de overheid als enige instantie die mensen vervolgt,
hoewel de tekst de bescherming tegen vervolging door medeburgers niet uitsluit. Ook als de
overheid niets doet om afhankelijke burgers te beschermen die door medeburgers bedreigd
worden, is dat namelijk vervolging in de zin van het verdrag. Op zich kan dus ook
particuliere, onofficiële vervolging van vrouwen, die niet door de overheid gedragen maar wel
gedoogd wordt, een geldige vluchtreden vormen - mits deze vervolging als vervolging wordt
opgevat en het slachtoffer niet eenvoudig naar de plaatselijke autoriteiten wordt verwezen.
CULTUUR EN POLITIEK VOLGENS DE NEDERLANDSE AUTORITEITEN: HET
ORIËNTALISME
De verschillende inperkingen van het begrip ‘vluchteling’ die de laatste jaren gangbaar zijn
geworden, worden gelegitimiteerd in een kader van beelden van en vooroordelen over
‘andere culturen’. Het zijn juist de verhoudingen tussen mannen en vrouwen die in deze
beeldvorming centraal staan.
Beleid en rechtspraak gaan uit van hetzelfde beeld van de vrouwelijke vluchteling als
afhankelijk wezen dat ook in de media nog steeds dominant is.
7
Als een vrouw samen met
haar man gevlucht is wordt ze niet vanzelfsprekend als een individu opgevat en behandeld,
maar verdwijnt ze onder het begrip ‘gezin’ in behandeling van de asielvraag van de
echtgenoot. Ze wordt behandeld alsof haar eigen asielaanvrage van geen enkel belang is.
Vrouwen die zonder man komen hebben in de procedure meer kansen, maar uit de
rechtspraak blijkt dat ook zij de grootste moeite hebben door het beeld van de passieve
vrouw-met-de-sluier heen te komen.
De verwezenlijking van mensenrechten van vrouwen loopt dus vast op steeds onwrikbaarder
wordende opvattingen over ‘andere culturen’. Racisme wordt tegenwoordig namelijk niet
meer uitgedrukt in een openlijk betoog over de superioriteit van het biologische erfgoed van
bleekhuidigen, blondharigen en blauwogigen ten opzichte van dat van mensen met andere
uiterlijke kenmerken. De claims op gelijkheid van alle mensen worden nu beperkt door
redeneringen over de verschillen tussen culturen.
8
Thomas Spijkerboer heeft in ‘Sheharazade en haar zusters’ de rechtspraak geanalyseerd
waarin seksueel geweld als vluchtgrond wordt ontkend. Volgens hem zijn de Nederlandse
rechters, die tegen de tekst van het Vluchtelingenverdrag in het ‘singled-out’-kriterium
geformuleerd hebben, toch te goeder trouw. De opvattingen waarop hun uitspraken berusten
zijn volgens hem zo algemeen en vanzelfsprekend dat zij als een legitiem element van de
interpretatie van de gebeurtenissen worden gevoeld. De opvatting dat seksueel geweld in
andere culturen normaal is, noemt hij in navolging van Edward Said
9
‘oriëntalisme’. De
Tamil-vrouwen die door seksueel geweld waren bedreigd werden door de Hoge Raad niet
als vluchtelingen beschouwd, omdat ze niet konden aantonen dat het geweld tegen hen
persoonlijk was gericht en bovendien deel uitmaakte van een doelbewuste politieke strategie
(Evenhuis 1996 p. 56/7). Dat een dergelijke systematische verkrachtingspolitiek in Bosnië
wel is aangenomen, komt volgens Spijkerboer doordat Bosnië in Europa ligt.
Dit ‘orientalisme’ is niet tot seksuele projecties beperkt. Het drukt zich in het algemeen uit in
het idee dat mensen ‘in andere culturen’ niet dezelfde dingen vervelend vinden als westerse
mensen, en in het idee dat mensenrechten niet universeel van toepassing zijn omdat men
7
Zij heeft bij voorkeur een sluier om. Op 25 november 1996 waren in Nieuwspoort driehonderd asielzoeksters verzameld om
een petitie aan Staatssecretaris Schmitz aan te bieden. In de zaal zat één vrouw met een hoofddoek. Zij stond de volgende dag
in de Haagse Courant geportretteerd als vluchtelinge. In werkelijkheid was het een Nederlandse non met een koptische sluier.
Ook de foto’s van de manifestaties op het Beursplein in december 1996 toonden betroffen bijna uitsluitend de minderheid van
gesluierde vrouwen.
8
Barker (1981) heeft er de aandacht op gevestigd dat ook deze cultuurteorieën met biologische argumenten worden
onderbouwd: in dit geval die van de natuurlijke vijandschap tussen dieren die geen familie van elkaar zijn, zoals die - op
verschillende manieren - door de ethologie en de sociobiologie worden geformuleerd. In Nederland hebben deze teoritici veel
aanhang in progressieve kring, net zoals hun voorgangers, met name de eugenetici, vooral door progressieve liberalen zijn
omhelsd.
9
Hij verwijst hiervoor naar diens Orientalism. Western concepts of the Orient, London 1978 en naar Culture and Imperialism,
New York 1993 waarin de beeldvorming van andere niet-westerse culturen wordt geanalyseerd. Zie voor een samenvatting van
de discussies over Saids opvattingen Hinz en Kurz (1996).
 |
 |
 |