9
en dat ze, als ze dat allemaal niet doen, ongeschikt zijn voor de funkties waarvoor ze worden
opgeleid.
Wat ieder overkomt in dit soort opleidingen is voorspelbaar, omdat de gebruikte technieken
op rationele, wetenschappelijke manier zijn uitgedacht en aangeleerd. Zij berusten op
dezelfde basis als de beruchte lotgevallen van de burgerster bij het loket van de ouderwete
burokratie: op een stelsel van formeel-rationele, berekenbare, techniese regels en normen.
Die regels werken met hetzelfde verwarrende mengsel van voorspelbaarheid en willekeur als
die van het recht; alleen ontbreken er beroepsinstanties en advokaten en de rechter rekent
het bestrijden van deze willekeur (deze ‘aantasting van de persoonlijke integriteit’) zelden tot
zijn of haar verantwoordelijkheid, net zo min als zij zich met andere ‘techniese’ kwesties zou
bemoeien. Er is dus duidelijk sprake van een taakverdeling tussen burokratie en sociokratie,
met eigen autoriteiten, regelsystemen en sankties; het ene parlementair-juridies, het andere
psycho-socio-natuurwetenschappelijk.
Zij kunnen op elkaar aansluiten omdat beide systemen formeel zijn, geen inhoud hebben; het
sociokratiese is een aanvulling op het burokratiese en kan als de rust hersteld is -
bijvoorbeeld door de werkloosheidsdreiging van de krisis - weer verdwijnen.
Binnen de sociokratie gelden de regels van de formele demokratie slechts in uitzonderlijke
gevallen. In principe wordt gestreefd naar konsensus in plaats van meerderheidsbesluiten;
juist omdat ervan uitgegaan wordt dat de hele persoon met haar hele hebben en houden zich
inzet voor de doelen van de organisatie is het dissidentschap uitgesloten; het
konsensusstreven leidt eerst tot massale overtuigingspogingen van de dissidente en
vervolgens tot kollektieve uitstoting. De formele rechtspositie van de dissident blijkt in de
praktijk meestal niet tegen dit proces opgewassen, juist omdat volgens het ambtenarenrecht
iemand ontslagen kan worden als er met hem of haar niet valt samen te werken. Zo houdt de
vrijheid en gelijkheid van individuen in de sociokratie op bij de grenzen van de konsensus.
Het progressieve mensbeeld
De sociokraat vat zichzelf op als progressief. Dat zelfbeeld is in zoverre juist, dat het met
psychologiese technieken openbreken en fleksibiliseren van een beetje ouderwetse mensen
in ieder geval de vooruitgang van het kapitalisme bevordert. Sociokraten vatten echter hun
werkzaamheden geenszins zo op; zij beschouwen zichzelf als hulpverlenersters ten dienste
van de ontplooiing van de individuele mens. Hun mensbeeld korrespondeert in zoverre met
dat van het konservatisme, dat zij ervan overtuigd zijn dat er in mensen van alles zit; er
ingeplooid als het ware. Het ontplooien betekent dan het stimuleren dat alles wat erin zit eruit
komt. Het is een nogal organies, naturalisties beeld want dat hele proces heet meestal
‘groeien’, maar het is vooral een voorgevormd mensbeeld, want alles zit er als bij een
hyacintbol al in. De ‘begeleiding’ door de sociokraat mag dan nooit meer zijn dan het beetje
water voor de hyacint. Voor de konservatief in de traditie van Hume zitten mensen vol driften
en instinkten en is het verstand slechts tot reflektie achteraf in staat. Daarom willen ze ook
tradities en een sterk staatsgezag ter regulering van het gedrag van al die mensen die
anders als redeloze dieren tekeer zouden gaan. (Overigens zijn het voor de konservatief
altijd de andere mensen die zo instinktmatig tekeer gaan; zichzelf beschouwt hij of zij als een
burcht van gezond verstand.)
Progressieven tasten tegenwoordig op een andere wijze de gelding van de ratio, het
verstand, de redelijkheid aan. Zij pleiten voor ‘het gezonde gevoel’ voor het ‘dicht bij de
emoties leven’, voor de opheffing van ‘de scheiding tussen gevoel en verstand’, voor
‘luisteren naar je lichaam, luisteren naar je gevoel’. De traditie en het gezag waarvoor zij
pleiten zetelen dan ook niet in enig staatsorgaan, maar in de eigen organen. Zij wijzen
autoriteit, dwang, gezag en bevelen van de hand en willen harmonie, samenwerking,
gelijkheid en vrijheid in de bestaande verhoudingen beleven. Zo hebben de progressieven
het korporatisme als het ware geïnkorporeerd.
Het verschil tussen het konservatieve en het progressieve mensbeeld bestaat zo uiteindelijk
vooral uit verschillen in ‘de dingen die in mensen zitten’. Ook de progressief gelooft in
instinkten, in ‘brokken agressie’ die kunnen losbreken, in ‘ballen van woede’; ja menig
progressief deinst er zelfs niet voor terug om in iedereen ‘een racist’ te laten schuilen of ‘een
 |
 |
 |