De Bonte Was, VROUWEN OVER HULP BIJ ZIEKTE EN PROBLEMEN, Amsterdam 1978
15
van systematies geweld zoals de heksenvervolgingen geweest zijn in laatste instantie buiten
dergelijke historiese verklaringen.
In een tijd van vierhonderd jaar zijn er miljoenen vrouwen vermoord - meestal door ze levend te
verbranden. In bepaalde Duitse steden vonden zeshonderd terechtstellingen per jaar plaats - twee
per dag, 'met uitzondering van zondag'. In Toulouse (in de streek van de kettervervolgingen)
werden er eens op één dag vierhonderd ter dood gebracht. In het bisdom Trier waren in 1585
twee dorpen overgebleven met ieder maar één vrouwelijke inwoner.
Er zijn natuurlijk veel verklaringen voor dit afgrijselijke verschijnsel aangedragen: bijvoorbeeld
dat de heksen allemaal gek geworden waren, of dat de bevolking plotseling in bloeddorstige
massahysterie was uitgebroken. Die verklaringen geeft een verkeerd beeld. De
heksenvervolgingen waren een systematiese en koelbloedige strategie van de machten van kerk
en staat tegen bepaalde groepen vrouwen (slechts 15% van de vermoorden waren mannen).
Er bestonden nauwkeurige en gedetailleerde instrukties voor de opsporing, de procesvoering en
de benodigde martelingen. Iedereen die kennis droeg van 'heksenpraktijken' moest dat melden
aan plaatselijke priesters of rechters, die het dan weer doorgaven aan speciale instanties.
Alle voorschriften inzake de heksenvervolgingen zijn in 1484 keurig opgeschreven door de
geestelijken Kramer en Sprenger in de Malleus Maleficarum, de Heksenhamer. Dit sadistiese
boek is drie eeuwen lang zowel door katholieke als door protestantse heksenvervolgers gebruikt.
Behalve opsporing en vervolging werden alle misdaden die aan heksen toegeschreven werden er
uitvoerig in beschreven. Heksen werden van ieder denkbaar misdrijf beschuldigd, maar er waren
drie hoofdpunten: het plegen van seksuele misdrijven, het vormen van organisaties en het
beoefenen van de geneeskunst.
In de eerste plaats werden heksen beschuldigd van ieder denkbaar seksueel wangedrag met
mannen - eigenlijk werden ze eenvoudig beschuldigd van vrouwelijke seksualiteit.
De middeleeuwse katholieke kerk had seksisme tot beginsel verheven. De Heksenhamer
verklaart: 'Als een vrouw alleen denkt, denkt ze iets kwaads.' De kerk leerde dat bij het
geslachtsverkeer 'de man in de vrouw 'een 'homunculus', een 'persoontje' deponeert, kompleet
met ziel, dat alleen maar negen maanden in de baarmoeder logeert, zonder eigenschappen van
moeder te krijgen. De homunculus is echter pas veilig als hij weer in mannelijke handen is,
namelijk als de priester hem doopt en daardoor zijn onsterfelijke ziel veilig stelt. Een ander
voorbeeld van seksisme is dat sommige middeleeuwse theologen zelfs dachten dat bij de
opstanding alle menselijke wezens als mannen wedergeboren zouden worden. De kerk bracht
vrouwen in verband met seksualiteit, en ieder plezier daarin was 'uit den boze', omdat het alleen
van de duivel afkomstig kon zijn. Van heksen werd gezegd dat ze plezier hadden beleefd aan
neuken met de duivel, en zij staken op hun beurt mannen aan.
Aan de andere kant werden vrouwen ervan beschuldigd mannen impotent te maken en hun
penissen te laten verschrompelen. Wat vrouwelijke seksualiteit betreft werden heksen ervan
beschuldigd om de voortplantingsvermogens van vrouwen te verminderen (dus van het geven
van voorbehoedsmiddelen en van het opwekken van abortus). In de ogen van de kerk was alle
macht van heksen uiteindelijk van haar seksualiteit afkomstig. Haar karrière begon met
geslachtsverkeer met de duivel. Zij werd op een algemene vergadering (de Heksensabbath)
bevestigd, waar de duivel, dikwijls in de vorm van een geit, voorzitter was en geslachtsverkeer
had met de nieuwe ingewijden. In ruil voor de macht die ze van hem kreeg beloofde de heks de
duivel trouw te dienen. (In de voorstelling van de kerk kon eigenlijk ook het kwaad in laatste
instantie alleen maar van een man afkomstig zijn! Zoals de Malleus duidelijk maakt handelt de
duivel bijna altijd via een vrouw, juist zoal hij in het paradijs deed.)
Wanneer bewezen kon worden dat een vrouw lid was van een groep heksen werd ze als nog
gevaarlijker beschouwd. De mannen meenden dat de vrouwen georganiseerd waren in een enorm
geheim genootschap. De heksenjacht-literatuur is geobsedeerd met wat zich af zou spelen op de
 |
 |
 |
 |