De Bonte Was, VROUWEN OVER HULP BIJ ZIEKTE EN PROBLEMEN, Amsterdam 1978
13
Heksen en dokters in de middeleeuwen¹
De geschiedenis van de mediese wetenschap is onverbrekelijk verbonden met het verdrijven van
vrouwen uit de mediese stand. Vrouwen zijn altijd degenen geweest die de verantwoordelijkheid
hadden voor ieders gezondheid; met de opkomst van de officiële geneeskunde is hun plaats
tussen degenen die het recht hadden om over de gezondheid van anderen te beslissen - en
daarvoor betaald te worden - hen ontnomen.
Dit was zo'n omkering van alles wat vanzelfsprekend en gebruikelijk was dat het ook alleen op
een bijzonder gewelddadige manier kon gebeuren: door de heksenvervolgingen. En die
heksenvervolgingen hebben op hun beurt weer een blijvende uitwerking gehad op het beeld van
de vrouwen in het algemeen, en dus ook op haar rol als slachtoffer van de hulpverlening, en op
haar rol als hulpverleenster.
'Gezondheidszorg'
Het is altijd moeilijk om je vanuit de moderne tijd, waarin alles zo georganiseerd is, voor te stel-
len hoe het vroeger ging - bijvoorbeeld dat er geen dokters waren en geen ziekenhuizen, geen
specialisten en geen operatiekamers, geen GGD en geen ziekenfonds. Als je ziek was was het
enige wat je kon doen een vrouw uit de buurt roepen die er wat vanaf wist. Zorg voor de
gezondheid is van oudsher een vrouwen taak geweest, als verlengstuk van de zorg voor het
zoeken en klaarmaken van voedsel, en in het algemeen van de dagelijkse zorg voor het welzijn
van huisgenoten en familieleden. De kennis die vrouwen van kruiden en geneesmiddelen hadden
werd van moeder op dochter doorgegeven, van generatie op generatie, eeuwen lang.
Wat de 'wijze vrouwen' wisten is natuurlijk voor een deel ouderwets geworden. Bij hun
behandelingstechnieken zaten waarschijnlijk voor een deel magiese rituelen waarin wij nu niet
meer geloven. Maar er zat ook heel wat reële, praktiese, empiriese kennis bij. Kennis van spieren
en botten, van geneesmiddelen en kruiden bijvoorbeeld die nog steeds gebruikt worden;
moederkoren bij bevallingen, belladonna om miskramen te voorkomen, vingerhoedskruid
(digitalis) bij hartklachten. En daarbij natuurlijk de gewone aandacht en verzorging: kruiken,
warme dranken, en al die ontastbare dingen die tegenwoordig in de gezondheidszorg officieel
helemaal niet meer bestaan, tenzij ze tussen de voorschriften door, door vrouwen spontaan
worden toegepast. De praktiese, empiriese kennis van de 'heksen' was zo groot dat in 1527
Paracelsus, die als 'vader van de moderne mediese wetenschap' beschouwd wordt, zijn geschrift
over geneesmiddelen verbrand heeft en bekende 'dat hij van de Tovenares alles had geleerd wat
hij wist',
Het begin van de moderne mediese wetenschap
Vrouwen hebben hun zorg voor de gezondheid ongestoord duizenden jaren kunnen uitoefenen,
tot de middeleeuwen toe. Toen begonnen zij een bedreiging te vormen voor de gevestigde
machten van kerk en staat en werden zij als heksen vervolgd en verbrand. Een van de gevestigde
machten die door de geneeskundige vrouwen bedreigd werd was de opkomende mediese
wetenschap. Aanvankelijk had de christelijke kerk de ontwikkeling daarvan, die bij de Grieken
en Romeinen was begonnen, tegengehouden: niet het lichaam was belangrijk, maar de redding
van de ziel. In de 13e eeuw ontstond er echter via de kruistochten kontakt met Arabië, waar de
exakte wetenschappen - wiskunde, sterrenkunde, scheikunde, geneeskunde - wel traditioneel in
1
Dit artikel is gebaseerd op 'Witchcraft and Medicine in the Middle Ages' uit 'Witches, Midwives and Nurses. A
history of women healers' door Barbara Ehrenreich en Deirdre English. Old Westbury NY, 1973
 |
 |
 |
 |